. Αποδράσεις ....................................................................Σελίδες για την γνωριμία μας με την βουκολική Αρκαδία..
...............*εκδότης: Πέτρος Σ. Αϊβαλής, δ/ντής: Πάνος Σ. Αϊβαλής, τηλ. επικοινωνίας: 22940-99125 210 8656731 * πάμε Αρκαδία δίνοντας ζωή, στα πανέμορφα χωριά μας*

Τρίτη 6 Νοεμβρίου 2018

ΠΑΝΟΣ ΠΥΡΦΟΡΙΑ

Ο πίνακας είναι του Βρετανού ζωγράφου George Percy Jacomb-Hood (1857–1929) 

     ΠΑΝΟΣ ΠΥΡΦΟΡΙΑ   
Η Πυρφορία (εκ το πυρ+φέρω), υπήρξε κατά την αρχαιότητα μια ιδιάζουσα Αρκαδική τελετή, συνδεδεμένη με τη λατρεία του προστάτη των Αρκάδων ποιμένων, τον Θεό Πάνα. Αφετηρία για την θέσπισή της, ήταν η πρακτική των ποιμένων να προστατεύουν τα κοπάδια τους από τα αρπακτικά σαρκοβόρα θηρία ανάβοντας φωτιές, εκφράζοντας παράλληλα την ικεσία τους αλλά και την ευγνωμοσύνη τους προς τον Πάνα για την διαφύλαξη των κοπαδιών τους.
Ως εκ τούτου, εικάζουμε ότι η πυρφορία που διεξαγόταν στην Αρχαία Τεγέα, ανάγεται σε πανάρχαια αρκαδικά αγροτοποιμενικά δρώμενα, με τελετουργικό υπόβαθρο, συνυφασμένα με την λατρευτική διάσταση των εκδηλώσεών τους προς τον Θεό της Φύσεως και των Ποιμένων, Πάνα.
Η φωτιά παράλληλα, θα πρέπει να τονισθεί ότι διαθέτει και καθαρτικό-εξαγνιστικό χαρακτήρα, ιδιότητα η οποία την συνδέει τόσο με τον θεραπευτή Απόλλωνα που διέθετε στην Τεγέα περικαλλή ναό πλησίον του αρχαίου θεάτρου, όσο και με τον Ήφαιστο.
Καθόλου τυχαία, από τον φωτοβόλο Απόλλωνα έλαβε την ονομασία της (Απολλωνιάτις) η μία από τις τέσσερις φυλές της Τεγέας. Ως γνωρίζουμε, μάλιστα, τα Πυρφορικά Δείπνα των Τεγεατών έλαβαν τον χαρακτήρα της αριστείας, συνοδευόμενα από αγώνες, προς τιμήν των Θεών, υπό την έννοια της αξιολογήσεως, της αναδείξεως του καλού καγαθού, της επιδείξεως γενναιότητας και χρηστοήθειας. Σύμφωνα με μαρτυρίες από αρχαίες πηγές που έχουν περισωθεί, τα τελεστικά αυτά δρώμενα διεξάγονταν ενώπιον συγκεντρωμένου πλήθους στο αρχαίο θέατρο. Ο Κήρυκας αναφωνούσε το όνομα του νικητή στους αγώνες και ο επιμελητής τον στεφάνωνε με χρυσό στεφάνι. Στον νικητή επίσης επεφύλασαν την ανέγερση μπρούτζινου ανδριάντα του προκειμένου να διατηρηθεί στην μνήμη εσαεί...
Ο Παυσανίας μεταφέρει στο έργο του "Ελλάδος Περιήγησις" τον ενθουσιασμό του στην θέα του βάθρου του στρατηγού και πολιτικού Φιλοποίμενα και παραθέτει τη θαυμάσια ελεγεία του βάθρου.
Ο μέγας αυτός περιηγητής της αρχαιότητος, επισκεπτόμενος την Τεγέα επικαλείται ως πηγή του τις μαρτυρίες που βρίσκει στο Ναό της Αλέας Αθηνάς που βρισκόταν, όπως και το Στάδιο, έξω από τα τείχη της αρχαίας πόλεως. 
Ο Πάνας, υπήρξε θεϊκή μορφή κατ΄ εξοχήν Αρκαδική, τιμώμενη τόσο στην Τεγέα όσο και ευρύτερα στην αρκαδική γη. Η μορφή του εμφανίζεται συχνά επιβλητική και άλλοτε αινιγματική, να κοσμεί ανάγλυφες επιτύμβιες στήλες, αναθήματα, γλυπτά, ακόμη και νομίσματα. Κατά τους αρχαίους προγόνους μας, ο Πάνας περιφερόταν συνήθως στη φύση, στο Μαίναλο, στο Λύκαιο όρος, στον ποταμό Λάδωνα και στο Αφροδίσιο όρος, στην Μαντινεία κ.α.. Τριγυρνούσε ανάμεσα στα βουνά και στα ποτάμια σκορπώντας τις εύηχες μελωδίες του αυλού του και αφυπνίζοντας αρμονικά τη φύση. Θεωρείται μάλιστα επινοητής της σύριγγας, δηλαδή του αυλού.
Στην περιοχή του Λάδωνα ποταμού, κάποτε ο Πάνας συνάντησε την νύμφη Σύρριγα και άρχισε να την κυνηγά. Όταν την έφθασε, άπλωσε τα χέρια του να την πιάσει, ενώ εκείνη έτεινε προς τις όχθες του ποταμού. Εξαντλημένη, παρακάλεσε τον Λάδωνα να την βοηθήσει και αυτός, την μεταμόρφωσε σε καλαμιά. Έτσι ο Πάνας βρέθηκε να κρατά, αντί για την νύμφη, ένα καλάμι. Απογοητευμένος, στάθηκε δίπλα στην όχθη του ποταμού κρατώντας το καλάμι, οπότε άκουσε τον ήχο του αέρα που περνούσε μέσα απ' αυτό. Τότε έκοψε και άλλα καλάμια σε διαφορετικό μήκος, τα ένωσε κλιμακωτά με κερί κι έτσι έφτιαξε τη σύριγγα που επικράτησε να λέγεται "αυλός του Πανός".
Στις αναπαραστάσεις του ο Πάνας κρατούσε στο ένα χέρι τη σύριγγα και στο άλλο συνήθως μια γκλίτσα. Επειδή η μορφή του ήταν αλλόκοτη και τρόμαζε όσους πλησίαζε, ήταν συνήθως μόνος του, βρίσκοντας θερμή υποδοχή στην ομήγυρη των Σατύρων και του Διονύσου. Ο Πάνας φημιζόταν για τη μουσική και τις μελωδίες του με τις οποίες μάγευε τα ζώα, τα πουλιά και τις Νύμφες του δάσους. Αγαπούσε το τραγούδι, το χορό και το γλέντι και επιδιδόταν σε αυτά, με συντροφιά τις Νύμφες, τον Διόνυσο και τους Πανίσκους.
H άμιλλα του Πάνα με τον Απόλλωνα στη μουσική ήταν παροιμιώδης. Ο Πάνας κάποτε κάλεσε τον ίδιο το θεό Απόλλωνα να συναγωνιστούν στην μουσική. Ο Απόλλων ήρθε ντυμένος με πορφυρό μανδύα, με τη χρυσή του λύρα στο χέρι και δάφνινο στεφάνι στο κεφάλι. Πρώτος άρχισε να παίζει ο Πάνας. Οι απλές και γλυκές μελωδίες από την ποιμενική φλογέρα του αντιλαλούσαν στις γύρω βουνοπλαγιές. Μόλις τελείωσε το τραγούδι του ο Πάνας και έσβησε και ο τελευταίος απόηχος από τη μουσική του, ο Απόλλωνας άγγιξε τις χρυσές χορδές της λύρας του. Τότε οι εξαίσιοι ήχοι μιας θεικής μουσικής και μιας ουράνιας μελωδίας διαχύθηκαν και όλοι μαγεμένοι άκουγαν το τραγούδι. Μόλις έσβησαν και οι τελευταίοι ήχοι της λύρας, όλοι δόξασαν τον τρανό λυράρη θεό. Ο Πάνας νικημένος από τον Απόλλωνα, χώθηκε λυπημένος ακόμα πιο βαθιά μέσα στα λαγγάδια. Εκεί συχνά αντηχούν οι θλιμμένοι ήχοι της φλογέρας του που τους ακούν οι νεαρές Νύμφες.
Ο Παυσανίας επιπροσθέτως αναφέρει τον επινίκειο δείπνο των γυναικών της Τεγέας κατά την εορτή των Αλωτίων, εορτασμός κατά τον οποίο πανηγύριζαν τη νίκη τους εναντίον των Σπαρτιατών ύστερα από πολεμική σύγκρουση που επήλθε κατά το 2ο μισό του 6ου αιώνα π.Χ. Αρχέγονα δρώμενα που παραπέμπουν σε προϊστορικές εποχές, και τα οποία καταδεικνύουν τον φυσιολατρικό χαρακτήρα της αρχαίας λατρείας...
Ν. ΕΞΑΡΧΟΣ
~~~~~~~~~~~
ΠΗΓΗ: https://ellinikonadyton.blogspot.com
Ο πίνακας είναι του Βρετανού ζωγράφου George Percy Jacomb-Hood (1857–1929) 
Tίτλος: In the morning of the World (1896)
Το πρωί του κόσμου
Λάδι σε καμβά Μέγεθος:
102 x 102 εκ. (40,2 x 40,2 ίντσες)

Παρασκευή 14 Σεπτεμβρίου 2018

Ο Μεγαλέξανδρος στην αρχαία Γόρτυνα


Ο Μεγαλέξανδρος στην αρχαία Γόρτυνα

Η Γόρτυνα πήρε το όνομά της από τον ομώνυμο γιο του Στυμφάλου, απόγονο του Αρκάδα για να δώσει το όνομα της αργότερα μεγαλύτερη περιοχή της Αρκαδίας, τη Γορτυνία, στο χώρο της οποίας υπήρξαν σημαντικές αρχαίες πόλεις, όπως η Τεύθις, το Μεθύδριο, η Θεισόα, η Θέλπουσα και άλλες. Φαίνεται ότι στα χρόνια της προϊστορίας υπομονή γνώρισε μεγάλη ακμή αφού η Γορτύνιοι είσαι επικεφαλής Αρκάδων αρχείων που έλαβαν μέρος στον προϊστορικό αποικισμό της Κρήτης και άφησαν εκεί πολλά τοπωνύμια μαζί με την Γόρτυνα, τη φημισμένη για τους νόμους της πόλη του νησιού, που βρέθηκε σε μεγάλη άνθηση κατά τους Υστερομινωϊκούς χρόνους. 
Με τον συνοικισμό της Μεγαλοπόλεως από τον Επαμεινώνδα, όταν έγινε το Κοινό των Αρκάδων, ένα μέγαρο μέρος του πληθυσμού της πήγε και εγκαταστάθηκε εκεί και έτσι έχασε την ακμή της, αφού και ο Παυσανίας στην περιήγηση του μιλάει για μια μικρή Πολίχνη. Όμως η πόλη διατηρήθηκε ως το 195 π.Χ., αφού έχουμε ακόμα νομίσματα με την κεφαλή του «Ομαγύριου» Διός. Ο περιηγητής Παυσανίας μας λέει χαρακτηριστικά για την αρκαδική αυτή πόλη τα ακόλουθα: «Ιόντι δε του ποταμού των πηγών πρώτα μεν σε εκδέξεται Μάραθα χωρίον, μετά δε αυτό Γόρτυνα κώμη τα επ`εμού,τά δε έτι αρχαιοτέρα πόλις . Εστι δε αυτόθι ναός Ασκληπιού λίθου Πεντελισίου, και αυτός τε ούκ έχων πω γένεια, και υγιείας άγαλμα. Σκόπα δε ήν τα έργα. Λέγουσι δε καί επιχώριοι και τάδε, ώς Αλέξανδρος ο Φιλίππου τον θώρακα και δόρυ αναθείη τώ Ασκληπιώ. Και ες εμέ γέ έτι ο θώραξ και του δόρατος ήν αιχμή. Την δε Γόρτυνα ποταμός διέξεισιν υπό μέν των περί τάς πηγάς ονομαζόμενος Λούσιος, επί λουτροίς δή τοίς Διός τεχθέντος. Οι δε απωτέρω των πηγών καλούσιν Γορτύνιον. Ούτος ο Γορτύνιος ύδωρ ψυχρότατον παρέχεται ποταμών» 
Μετάφραση: “Προχωρώντας από τις πηγές του ποταμού θα βρεθείς πρώτα σε μία τοποθεσία που την ονομάζουμε Μάραθα και έπειτα στη Γόρτυνα που στις μέρες μου είναι μία πολίχνη, όμως σε παλαιότερους καιρούς ήταν πόλη. Σε αυτό το μέρος υπάρχει ένας ναός του Ασκληπιού φτιαγμένος από Πεντελικό μάρμαρο και υπάρχει και άγαλμα του θεού που δεν έχει βγάλει ακόμα γένια και ένα άγαλμα της υγείας. Και τα δύο ήταν έργα του Σκόπα. Οι ντόπιοι ισχυρίζονται επίσης ότι ο γιος του Φιλίππου Αλέξανδρος αφιέρωσε στον Ασκληπιό το θώρακα και το δόρυ του. Και στις μέρες μου σώζεται ακόμη ο θώρακας και η αιχμή του δόρατος. Η Γόρτυνα διασχίζεται από ένα ποτάμι που το ονομάζουμε πλούσιο, όσοι ζουν γύρω από τις πηγές του, γιατί μιλούσαμε τον νεογέννητο Δία. Όσοι, όμως, ζουν μακρύτερα από τις πηγές του τον λένε Γορτυνία από το όνομα της Πολίχνης. Το νερό του Γορτύνιο είναι το ψυχρότερων από όλα τα ποτάμια». – 
Βλέπουμε ότι ο Παυσανίας καθορίζει με ακρίβεια τον τόπο είς τον οποίο ήταν κτισμένη η αρχαία Γόρτυς. Σήμερον μπορεί να κανείς να πάει εκεί από το χωριό Ελληνικόν (Μουλάτσι) με ευκολία αφού ο δρόμος είναι άσφαλτος και να φτάσει μπροστά στα ερείπια του ναού του Ασκληπιού. Έτσι θα διαπιστώσει πως πράγματι ο Γορτύνιος διαρρέει το μέρος, όπως υποστηρίζει ο Παυσανίας, πού έφτασε εκεί το 176 περίπου μ.Χ.. 
Στεκόμαστε, όμως, στην αναφορά του, πως ο Αλέξανδρος αφιέρωσε θώρακα και δόρυ στον ναό του Ασκληπιού, που ο ίδιος ο Παυσανίας τα είδε, πέρα, από το γεγονός ότι η επιχώριοι του έδωσαν αυτή την πληροφορία. Έτσι μας δίνει την ευκαιρία να υποθέσουμε πως κάποιος παλαιός συγγενικός δεσμός υπήρχε μεταξύ των Αρκάδων και των Μακεδόνων. Γιατί άραγε ο Αλέξανδρος επισκέφτηκε αυτή την μικρή Πολίχνη και δεν αφιέρωσες σε άλλη μεγαλύτερη πόλη, οι στο «Κοινό των Αρκάδων», στην ακμάζουσα τότε Μεγαλόπολη τα όπλα του;
Μεγάλη, λοιπόν, τιμή για έναν τόσο Μεγάλο Βασιλέα, που πήγε στην μικρή τότε Γόρτυνα για να εκτελέσει κάποιο Τάμα, προτού κάνει την μεγάλη του εκστρατεία στα βάθη της Ασίας. 
Από την ελληνική μυθολογία γνωρίζουμε πως ένα από τα 80 παιδιά του Λυκάονα του πρώτου βασιλέα της Πελασγικής Αρκαδίας λεγόταν Μακεδνός, ο οποίος φέρεται ως ο οικιστής της Μακεδονίας, όπως εξ΄άλλου όλα τα παιδιά του Λυκάονα έγιναν οικιστές πολλών περιοχών της Ελλάδος και έδωσαν το όνομά τους σε αυτές. 
Με πολύ μεγάλη χαρά ο πατέρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου Φίλιππος βοήθησε τους κινδυνεύοντας από τους Λακεδαιμονίους Αρκάδες μετά τη μάχη της Χαιρώνειας. Μάλιστα ε οι Μαντινείς ονόμασαν μία βρύση κοντά στην αρχαία Νεστάνη «Φιλίππειο Κρήνη» και του έκαναν ανδριάντα στην αρχαία Μαντίνεια. 
Άλλωστε οι ιδιαίτερες σχέσεις των Αρκάδων με τους Μακεδόνες ήταν πολύ γνωστές και σε παλαιότερα χρόνια. Ο Αθηναίος ρήτορας Αισχίνης, που τότε ήτο εχθρός του Φιλίππου, ύβρισε τον Μαινάλιο Ιερώνυμο στα 348 προ Χριστού και απεκάλεσε τους Αρκάδες «χρηματιζόμενους» για τη φιλία που είχαν με τον Μακεδόνα Φίλιππο. 
Στα 338 π.Χ. ο στρατηγός Κερκίδας από την Μεγαλόπολη, μαζί με τους Μαινάλιους τον Ιερώνυμο και τον Ευκαμπίδη υπέγραψαν πρώτοι το «Σύμφωνο φιλίας και Συμμαχίας» με τον Φίλιππο. Αργότερα δε ο μέγας αντίπαλος του Φιλίππου ρήτορας Δημοσθένης ονόμασε τους Αρκάδες προδότες της Ελλάδας επειδή είχαν συνεργασία με το Φίλιππο. Σε δύο, άλλωστε, μαρμάρινες επιγραφές οι οποίες περιλαμβάνουν καταλόγους Λυκαιονικών, αγώνες πού γινόντουσαν στην κορυφή του Λυκαίου Όρους της Αρκαδίας προς τιμήν τού Λυκάονα παρουσιάζονται και ονόματα αθλητών Μακεδόνων, ενώ λείπουν ονόματα αθλητών άλλων σπουδαίων ελληνικών πόλεων – κρατών. 
Τα ονόματα αυτά δημοσιεύονται στο μελέτημά του ιστοριοδίφη Θάνου Βαγενά: «Η διαφαινόμενοι συγγενικοί και φυλετικοί δεσμοί μεταξύ των Αρκάδων και των Μακεδόνων»:
1. Λαγός ο Πτολεμαίου Μακεδών, νικητής σε Στάδιο ανδρών η ίππον τελείων δρόμων, ελαυνόμενον από τρία άλογα.
2. Επαίνετος ο Σιλανού Μακεδών, νικητής σε τελειον τέθριππον η άρμα ελαυνόμενον από τέσσερα άλογα.
3. Ηράκλειτος ο Μακεδών. Νικητής σε στάδιο ανδρών. 
4. Βούβαλος εκ Κασσανδρείας, νικητής σε τέλειον τέθριππον η άρμα ελαυνόμενον από τέσσερα άλογα.
Για όσους υποστήριξαν υποστηρίζουν πως οι Μακεδόνες μακεδόνες δεν είναι Έλληνες, τους θυμίζουμε ότι σε βαρβάρους δεν ήταν δυνατή η συμμετοχή τους σε αθλητικούς αγώνες των Ελλήνων.
Πολλά τοπωνύμια Αρκαδικά παρουσιάζονται και στη Μακεδονία καθώς και ορισμένοι μύθοι Αρκαδικοί έχουν ομοιότητες με Μακεδονικούς μύθους, και όλα αυτά οδηγούν στην σκέψη πως υπήρχε κάποια πανάρχαια συγγένεια με τους δύο αυτούς λαούς. Οι σχέσεις αυτές που με το πέρασμα των αιώνων επέζησαν ανάμεσα στους Αρκάδες και Μακεδόνες με την προφορική κυρίως παράδοση, οδήγησαν τον Αλέξανδρο να αφιερώσει τον θώρακα και το δόρυ του Ασκληπιείο της Γόρτυνος. Αναφέρουμε ακόμη ότι στην περιοχή της Ημαθίας υπήρχε πόλις «Γορτύνιον» η «Γορτυνία» που είναι ταυτόσημη με την αρχαία Αρκαδική Γόρτυνα.

ΠΗΓΗ: "Aρκαδικά Σύμμικτα" Κ. Π. Πανόπουλος