ΚΑΛΛΙΣΤΕΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΑΡΚΑΔΙΑ

ΘΕΜΑΤΑ

Ελένης Χαραλαμποπούλου – Δαμιανού.

«Παν ότι μοντέρνο υπάρχει στη ζωή μας,

Το οφείλουμε στους αρχαίους Έλληνες»

Oscar wilde

Είναι γνωστό, ότι η αρχαία Ελληνική κοινωνία ήταν μια κοινωνία αυστηρά αρσενική. Ο δούλος δεν είναι το μόνο πλάσμα, που δεν μετέχει στη δημοκρατία. Δίπλα του, το ίδιο περιφρονημένη με αυτόν, είναι και η γυναίκα. Η γυναίκα λογαριαζόταν για τα παιδιά, που θα έφερνε στον κόσμο, ιδιαίτερα τα αρσενικά. Οι άντρες ήσαν ....

πολεμιστές και οι γυναίκες παιδοποιοί. Όμως στην Αρκαδία, στη θρυλική αυτή χώρα του έρωτα και της ευδαιμονίας, στην Αχαϊκή κοινωνία,- (οι Δωριείς δεν κατέκτησαν την Αρκαδία)- και μέσα στα πλαίσια του πατριαρχικού δεσποτισμού, η θέση της γυναίκας ήταν κατά πολύ ανώτερη από εκείνη των γυναικών της Αθήνας, κατά την εποχή ακόμη του Περικλή.

Άντρες και γυναίκες κινιόνταν φυσικά και ελεύθερα στην υπαίθρια ζωή. Από όλους τους άλλους λαούς της Πελοποννήσου, στην Αρκαδία υπήρχε περισσότερη κοινωνική ισότητα και αγάπη για τους δημοκρατικούς θεσμούς. Η δημοκρατία ήταν το φυσιολογικό πολίτευμα στην Αρκαδία.

Τολμούν λοιπόν οι γυναίκες στη Αρκαδία, να ξεφύγουν από την «οικιακή» προδιαγεγραμμένη από αιώνες, κοινωνική συμμετοχή τους, και να εκθέσουν δημόσια τη χάρη και την ομορφιά τους, σε « Κ α λ λ ι σ τ ε ί α»! Και όχι μόνο γιατί η βράβευση του σωματικού κάλλους συνδυαζόταν με τη βράβευση της σωφροσύνης, της κοσμιότητας, της διοίκησης του οίκου…..

Γιατί σε όλες τις εποχές, σε όλες τις κοινωνίες, οι γυναίκες δεν παύουν να είναι γυναίκες. Στην αρχαία Ελλάδα τις γυναίκες έλουζαν οι δούλες και εκείνες έβαφαν τα μαλλιά τους, με παντός είδους χρώματα και φτιασιδώνονταν άγρια. Ιδεώδης ήταν για τις γυναίκες η άσπρη επιδερμίδα, γιατί μαρτυρούσε ότι η γυναίκα ήταν αρκετά πλούσια και δεν πήγαινε με τον ήλιο στην ύπαιθρο για αγροτικές εργασίες. Χρησιμοποιούσαν άσπρη πούδρα και κοκκινάδι στα μάγουλα. Το επίθετο«λευκώλενος» - η έχουσα λευκούς βραχίονες- ήταν κολακευτικό για μια γυναίκα της εποχής εκείνης.

Ο Όμηρος (1) αποκαλεί «λευκωλένους» τις Θεές Ήρα, Περσεφόνη, αλλά και θνητές: Την Ελένη, Ανδρομάχη, Ναυσικά, Αρετή κλπ. Φορούσαν πολύπτυχα ιμάτια, χρυσοκέντημα πολλές φορές, και μέσα κι έξω από το σπίτι, κίτρινους, πράσινους και θαλασσινούς χιτώνες, κομψά νυχτικά, φανταχτερά κοσμήματα.

Ο ήλιος, η θάλασσα, το ωραίο κλίμα έκαναν τη μεσογειακή ζωή γλυκιά και νωχελική….

Ο Παυσανίας (2) αναφέρει ότι σε μια ώρα προς το Δυτ. της Τραπεζούντας ( Μ α κ ρ ι ά Γ ο ρ τ υ ν ί α ), αριστερά του Αλφειού, μεταξύ του ποταμού και του χωριού Ίσιωμα Μεγαλοπόλεως, επί λοφίσκου, προς Ανατολάς του σημερινού χωριού Κυπαρίσσια, είναι τα ερείπια της πόλης, που λεγόταν Βασιλίς. « Επί εποχής μου», προσθέτει ο περιηγητής (176 μ.χ), « η πόλη αυτή είναι μόνο ερείπια και σώζεται μόνο το ιερό της Ελευσίνιας Δήμητρας», το οποίο πρέπει να είναι προγενέστερο του 4ου π.χ αιώνα, όπως είναι όλοι οι θρησκευτικοί τόποι, που διεσώθησαν στη Μεγαλόπολη.

Στην Αρκαδία , και στις παλιές Πελασγικές πόλεις, λάτρευαν οι θεοσεβείς Αρκάδες, με ξεχωριστή ευλάβεια, τη Δήμητρα και την κόρη της Περσεφόνη, «τις μεγάλες θεές», θεές που στη Αρκαδική γη ήσαν δυνάμεις γονιμότητας: γονιμότητας του θηλυκού όντος, του δεμένου με την αγροτική παραγωγή.

Στην κοινωνική διάρθρωση, η συσχέτιση των γυναικών με τη γέννηση και τη γονιμότητα είναι στην αρχαία Ελλάδα φανερή και η επίδραση της γυναικείας επιρροής ευνόητη.

Ένα κείμενο του Νικία(3), που διέσωσε ο Αθηναίος, δίνει την εξής μαρτυρία. « Γνωρίζω» γράφει ο Αθηναίος, « ότι οργάνωναν έναν αγώνα κ ά λ λ ο υ ς για τις γυναίκες». Στα Αρκαδικά του ο 

Κύψελος

Νικίας αποδίδει την οργάνωση του διαγωνισμού στον Κύψελο προσωπικά. « Είχε χτίσει», λέει, «μια πόλη στην πεδιάδα, κοντά στον Αλφειό, τη Βασιλίδα και, σ’ έναν ιερό περίβολο, έναν βωμό στην Ελευσίνια Δήμητρα. Προς τιμήν αυτής της θεάς συνέστησε μεταξύ άλλων και τα « Κ α λ λ ι σ τ ε ί α». Στον πρώτο διαγωνισμό βραβεύτηκε η σύζυγός του, Ηροδίκη». Αυτός ο αγώνας, συνεχίζει ο Αθηναίος, γίνεται και σήμερα (μέχρι νυν), στον 3ον μ.Χ αιώνα, και οι διαγωνιζόμενες καλούνται «χρυσοφόροι».

Το χωρίον αυτό του Αθηναίου, αφορά πασιφανώς στο ίδιο ιερό που αναφέρει ο Παυσανίας, στη Βασιλίδα. Η λατρεία της Ελευσίνιας Δήμητρας είναι τόσο παλιά όσο και η πόλη Βασιλίς και ο Κύψελος περιλαμβάνεται μεταξύ των πρώτων βασιλέων της Αρκαδίας(4). Επομένως χτίστηκε από έναν Αρκάδα και όχι από κάποιον απεσταλμένο της Ελευσίνας, όπως στο Φενεό. Δεν πρόκειται άλλωστε για «τελετή» (θρησκευτικό μυστήριο) προς τιμήν της Θεάς και της Κόρης, αλλά για μια «εορτή», τα Κ α λ λ ι σ τ ε ί α.

Αυτή η άμιλλα είναι ανάλογη με τα «Καλλιστεία της Αιολοαχαϊκής Λέσβου(5), της πατρίδας της λυρικής Σαπφούς, προς τιμήν της Θεάς Ήρας, προστάτιδας του νομίμου γάμου, της γονιμότητας και των τοκετών. Το πνεύμα προσιδιάζει με τη λατρεία της Δήμητρας ως «Καλλιγένειας» (αυτή που γεννά ωραία παιδιά) που γιορτάζεται στην Αθήνα, σα «Θεσμοφόρος» δηλαδή δημιουργός της πολιτισμένης ζωής. Τα Θεσμοφόρια, ήταν μια γιορτή στην Αθήνα προ τιμήν της Δήμητρας και γινόταν σε ανάμνηση της έναρξης του πολιτισμένου βίου μεταξύ των ανθρώπων, με την εύνοια της Θεάς Δήμητρας, που έδωσε τους πρώτους νόμος.

Η Τρίτη ημέρα της γιορτής λεγόταν «Καλλιγένεια» γατί επικαλούντο τη Θεά να τους χαρίσει ευτεκνία. Και στις δυο περιπτώσεις και στη Βασιλίδα και στη Λέσβο τιμάται μια θεά της γονιμότητας. Αναδεικνύοντας στα «Καλλιστεία» την πιο όμορφη γυναίκα ζητούσαν ουσιαστικά, με τη μεσολάβηση της θεάς, να πετύχουν ευημερία και γονιμότητα για την κοινότητα. Εξ άλλου η συμμετοχή στον «Περί κάλλους αγώνα» ήταν, χωρίς αμφιβολία, τιμή εξαιρετική, αφού οι συναγωνιζόμενες ήσαν «χρυσοφόροι», είχαν δηλαδή το δικαίωμα να φορούν κεντημένα με χρυσάφι (6) ρούχα, ενώ δυο ιεροί νόμοι στην Αρκαδία επιτάσσουν, ότι οι πιστές πρέπει να παρουσιάζονται μπροστά στην θεά ντυμένες σεμνά. Απαγόρευσαν να μπαίνουν στο ναό της θεάς με χρυσά κοσμήματα, εκτός εάν τα αφιέρωναν στη θεά.

Αλίκη Διπλαράκου

Η επίκληση λοιπόν «χρυσοφόροι» μας πείθουν ότι πρόκειται περί «εορτής» και όχι περί «τελετής» (θρησκευτικού μυστηρίου).

Τα « Καλλιστεία» εμφανίζονται λοιπόν για πρώτη φορά στην Αρκαδία, στο χωριό «Βασιλίς» κοντά στην Μεγαλόπολη, με αγωνοθέτη τον Κύψελο και με πρώτη βραβευθείσα τη γυναίκα του Ηροδίκη.

Είναι πράγματι εκπληκτικό ότι ο καθιερωθείς για πρώτη φορά στον σύγχρονο κόσμο, το 1929, και ενεργούμενος κάθε χρόνο, παγκόσμιος διαγωνισμός καλλονής, πανευρωπαϊκός και κατόπιν στις ΗΠΑ, αποτελεί αναβίωση των «Καλλιστείων της Αρχαίας Ελλάδας. Και τι ευτυχής συγκυρία! Στον πρώτο αυτό διαγωνισμό του 1929 ανακηρύχτηκε, κατ’ απόλυτη προτίμηση, Μις Ευρώπη, η Ελληνίδα Αλίκη Διπλαράκου.

___________
Για να τελειώσω με την αποφθεγματική φράση του Oscar wilde(7) «Παν ότι μοντέρνο υπάρχει στη ζωή μας, το οφείλουμε στους Αρχαίους Έλληνες!»
Σ Η Μ Ε Ι Ω Σ Ε Ι Σ
1. Όμηρος ΙΛ. 55.195 Οδ.Ζ 239.Σ 198.Τ.60. 2.- Παυσανίας 8, 29,5.
3.- Νικίας F. Gr.H 318F. Αθηναίος Δειπνοσοφιστής ΧΙΙΙ, 609 ef. 4.- Παυσανίας 8.5.6.
5.-MP. Nilsson gr. Feste.p. 57 et n, 2 6.-Stiglis. Die Grossen Gottinnen Arcadiens p. 58-59
7.- Oscar Wilde “ Intentions”

Για την Αντιγραφή:

Βαγγέλης Κ. Χριστόπουλος ,B GIRAKAS